Kapitan Hal: Życiorys

Stykowski Wacław, kpt. rez. piech. pseud. „Gorczyc” (w POZ i AK), „Hal” (w POZ i AK), „Mer” (w Kwatermistrzostwie Okręgu Warszawskiego AK), kryptonim na godz. „W” - „Wicher”.

Urodzony 1 listopada 1912 r. w Pabierowicach, powiat Grójec, województwo Warszawskie, syn Jana i Marianny z domu Gromadzkiej.

W Warszawie wraz z rodziną zamieszkał na Woli przy ul. Młynarskiej 14 w 1924 roku. Po ukończeniu szkoły podstawowej zdał egzamin dojrzałości w III Miejskim Gimnazjum Magistratu Miasta Stołecznego Warszawy. Po ukończeniu gimnazjum odbył obowiązkową służbę wojskową, oraz ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 29 dyw. piechoty w Grodnie. W roku 1933/1934 rozpoczął studia w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Dwukrotnie studia przerywał, po czym kontynuował je na tajnych kompletach podczas okupacji niemieckiej. W 1935 roku rozpoczął pracę w Wojewódzkim Funduszu Pracy m. st. Warszawy. W tym samym roku odbywał praktykę wojskową w 76 Pułku piechoty w 29 dywizji.

Awansowany na stopień ppor. rezerwy piechoty, ze starszeństwem od 1 stycznia 1936 roku. W latach 1936/1938 odbywał ćwiczenia w 76 Pułku piechoty, oraz ukończył kurs dla oficerów Legii Akademickiej w Rembertowie.

Od 1937 do 1940 roku pracował w Izbie Rzemieślniczej w Warszawie, w Biurze Organizacji Zaopatrzenia i Handlu, na stanowisku zastępcy kierownika.

W dniach od 6 lipca do 13 sierpnia 1939 roku odbył 6-cio tygodniowy kurs dla oficerów - komendantów za i wyładowczych /szkolenie na kierowników węzłów kolejowych/.

15 sierpnia 1939 roku został powołany do czynnej służby wojskowej w 21 pułku piechoty z przydziałem do IV Oddziału Sztabu Generalnego W.P. - wydział komunikacji. Początkowo od 16 do 22 sierpnia 1939 roku, jako oficer za i wyładowczy w transporcie kolejowym, pracuje w miejscowości Równe (wschodnia część Podola). Od 28 sierpnia 1939 r. przydzielony do sztabu Armii „Poznań” do szefostwa służby kolejnictwa, na funkcję komendanta za i wyładowczego stacji kolejowej w Kłodawie k. Kutna. Funkcję tę pełni również w kampanii wrześniowej do 6 września 1939 r. W dniu 6 września 1939 roku na rozkaz ppłk Henryka Edwarda Lergetporera - szefa służby kolejnictwa Armii „Poznań” udaje się do Warszawy. Do Warszawy dociera wczesnym rankiem 9 września 1939 roku.

Od 9 do 15 września 1939 roku walczył w okolicach Warszawy/Kałuszyn, Siennica, Kołbiel, Garwolin/. Był dowódcą kompanii w Batalionie marszowym kpt. [Feliksa] Pioruna. Po przebiciu się do Warszawy od 16 września 1939 roku brał udział w jej obronie. Początkowo stacjonował w Cytadeli. Był dowódcą kompanii w 44 Pułku piechoty Bajończyków i brał udział w walkach na Żoliborzu, Młocinach i Bielanach. 28 września 1939 roku między Bielanami, a Żoliborzem zakończył kampanię wrześniową.

Nie poszedł do niewoli. Od razu zaczyna szukać i nawiązywać pierwsze kontakty organizacyjne. Już 15 października 1939 roku organizuje samodzielną grupę konspiracyjną w Warszawie. Jest współorganizatorem(1) organizacji konspiracyjnej pod nazwą Związek Czynu Zbrojnego w Warszawie (do lutego 1940 r. tzw. Grupa A), której komendantem głównym został płk Franciszek Znamirowski „Profesor”. Pełnił funkcję komendanta Dzielnicy do 1 września 1940 r. Po rozłamie w Z.C.Z.(2) przeszedł do Polskiej Organizacji Zbrojnej. W grudniu 1940 roku „Gorczyc”, „Hal” miał oddziały liczące 1204 osoby zlokalizowane głównie w Warszawie lewobrzeżnej(3). Organizował szkoły podoficerskie i podchorążówki, organizował magazyny broni i amunicji, praktyczne szkolenie z bronią i próby produkowanej przez podziemie broni, materiałów wybuchowych, granatów itp. Od 1 września 1940 roku do maja 1942 roku w POZ pełnił funkcję Komendanta Dzielnicy II - Północ w Okręgu Warszawskim. Zaś komendantem oddziałów wolskich POZ (kompanii) zostaje ppor. Stanisław Lubański „Wit”(4). W latach 1940-1942 (POZ) nastąpiły przegrupowania i zmiany podporządkowania oddziałów, zmierzające do tworzenia komend dzielnicowych.

11 listopada 1940 roku został awansowany na stopień porucznika rezerwy piechoty.
W 1941 roku ożenił się z Haliną Zielińską, która w konspiracji była łączniczką i główną kolporterką w oddziałach II Rejonu III Obwodu Wola. W czasie Powstania Warszawskiego 1944 roku pełniła funkcję dowódcy sekcji łączności w sztabie kpt. "Hala", oraz funkcję telefonistki.
W okresie działalności w POZ, również współdziałał w organizowaniu i szkoleniu pododdziałów partyzanckich w woj. kieleckim, które w 1942 r. przekazał za pośrednictwem Komendy Okręgu Warszawskiego [ POZ] – Okręgowi A.K. w Krakowie. Poza konspiracyjną pracą ściśle wojskową, w okresie okupacji pracował zawodowo w Izbie Rzemieślniczej, Przemysłowym Związku Wytwórców i Sprzedawców Obuwia, oraz w Cechu Szewców w Warszawie. Prowadził walkę o utrzymanie na tym terenie rzemiosła polskiego. Organizował bierny opór i dywersję gospodarczą, oraz pomoc finansową rzemiosła dla ruchu oporu (m. in. dla bat. im. Kilińskiego), finansował zakup broni.

Ryngraf kapitana Wacława Stykowskiego - "Gorczyc", "Hal" - awers

Ryngraf kapitana Wacława Stykowskiego - "Gorczyc", "Hal"- rewers

Po scaleniu się POZ z Armią Krajową, wprowadził do niej łącznie 376 żołnierzy (nie wszyscy weszli w skład przyszłego IV Rejonu - Wola AK). Początkowo w AK pełnił funkcję Komendanta Rejonu IV (Koło - Powązki - cmentarze), który w okresie wcześniejszym wchodził w skład III Obwodu AK – Wola. Od maja 1942 roku do lutego 1944 roku pełnił funkcję Komendanta II/IV Rejonu (połączonych i występujących już jako Rejon II)(5) w Obwodzie III Wola Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej. Na początku października 1942 roku wolskie oddziały POZ, wprowadzone do AK przez por. „Wita”, liczyły w 5 plutonach 526 żołnierzy. Zgodnie z tradycją wywodzącą się jeszcze z POZ II Rejon (odpowiednik batalionu), składający się z 4 zgrupowań (odpowiedniki kompanii) zachował nadal nazwę batalion im. gen. Józefa Sowińskiego(6).

Od marca 1944 roku do 31 lipca 1944 roku objął odpowiedzialną funkcję szefa działu Rachunkowo-Pieniężnego, Intendentury IV Wydziału Sztabu (kwatermistrzostwo) Okręgu Warszawskiego AK jako kpt. „Mer”. Obejmuje stanowisko Z-cy Kwatermistrza Okręgu(10). Zastrzega sobie, że w razie wybuchu Powstania wróci na poprzednie stanowisko Komendanta II Rejonu w III Obwodzie Wola. Na stanowisku Komendanta Rejonu II zastąpił go p.o. por. Stanisław Lubański „Wit”. W lipcu 1944 roku „Hal” był awansowany do stopnia kapitana rezerwy, ze starszeństwem od 3 maja 1944 roku (rozkaz Komendanta Głównego 400/B P).

W dniu wybuchu Powstania Warszawskiego wrócił na poprzednie stanowisko i od 1 sierpnia 1944 r. do 9 sierpnia 1944 r. pełnił funkcję Komendanta Rejonu II w III Obwodzie AK - Wola, który liczył ogólnie ok. 750 ludzi. M.p. kpt. „Hala” na godz. „W” była garbarnia Ahrensa przy ul. Św. Stanisława, drugim pl. Opolski. W trakcie walk na Woli, w dniu 5 VIII wizytując broniące się oddziały został ranny, a wraz z nim adiutant "Jarzębina", por. „Wit”, kapelan "Struś" i inni. Stało się to w pobliżu barykady przy Górczewskiej róg Działdowskiej od pocisku granatnika. Po opatrzeniu ran, nie został w szpitalu i wrócił do walczących oddziałów.
Po ciężkich bojach i wyczerpaniu się amunicji zmuszony był do opuszczenia Woli. Wycofał się w rejon Śródmieścia Północno-zachodniego, z oddziałem liczącym około 100 żołnierzy.Z powodu utraty łączności z mjr. "Waligórą" (d-cą Obwodu III), meldunek o sytuacji w jakiej się znajduje oddział, wysłał bezpośrednio do Komendy Okręgu. (patrz załącznik nr 1)(7). Podporządkował się dowódcy IV Rejonu I Obwodu - Śródmieście mjr Stanisławowi Steczkowskiemu „Zagończyk”, który przydzielił podległym jemu oddziałom obronę ulicy Grzybowskiej.

W tym czasie oddziały wolskie kpt. „Hala” stanowiły gros Obwodu III, a Komendant Obwodu mjr „Waligóra” będąc ranny, nie był w stanie nimi dowodzić.
9 sierpnia 1944 r. Komendant Okręgu Warszawskiego A.K. powierzył dowództwo Obwodu III kpt. „Halowi”.
Kpt. "Hal" był organizatorem i dowódcą (okresowo) batalionu im. gen. Józefa Sowińskiego, wcielonego do IV Rejonu I Obwodu Śródmieście. Batalion liczył 250 żołnierzy (w tym 11 oficerów). 15 sierpnia 1944 r. dowództwo Bat. im. „Sowińskiego” objął Romuald Podwysocki por. "Ostoja”. W dniu 17 sierpnia odkomenderowano do dyspozycji kpt. „Hala” grupę bojową /kompanię szturmową/ złożoną z ochotników 1-ej, 2-giej, 3- ej kompanii Batalionu Kiliński. Również odkomenderowane zostały pod rozkazy kpt. "Hala": oddział ppor. "Brzezińskiego" i ppor "Ziuka" (Józef Przybylski) z I Batalionu Grupy Chrobry II kpt. Lecha" (Tadeusza Przystojeckiego), oraz 19 sierpnia 1944 r. zostały odkomenderowane pod względem taktycznym do kpt. "Hala" oddziały ze Zgrupowania Chrobry II - II Batalion pod dowództwem por. "Lecha" (Wacław Zagórski) (11)

W trakcie toczonych walk w Śródmieściu północnym kpt. „Hal” był dowódcą Pododcinka Bojowego - Północnego wzdłuż południowej strony ul. Grzybowskiej (od ul. Wroniej do Pl. Grzybowskiego włącznie). Podległe kpt. "Halowi" (okresowo) w działaniach bojowych Bataliony to: Batalion kadrowy im. gen. Józefa Sowińskiego w skład którego wchodził jeden z plutonów nazwany „Lwami z Woli”, oraz detaszowanej(8) 4, 5 oraz okresowo - 6 kompanii (od 19.08.44 r.) z II Batalionu Grupy „Chrobry II” por./kpt. „Lecha Grzybowskiego” Wacława Zagórskiego(9), oddziały z I Batalionu Grupy Chrobry II ppor "Brzezińskiego i ppor "Ziuka", oraz kompanii kpt. „Janusza” Władysława Rau przydzielonej kpt. "Halowi" przez dowódcę IV Rejonu I Obwodu Śródmieście mjr "Zagończyka" Stanisława Steczkowskiego .
Oddziały Zgrupowania kpt. „Hala” walczyły nieustępliwie na tzw. „twardym froncie”. Żołnierze złożyli broń dopiero 2 października 1944r., po podpisaniu układu kapitulacyjnego.

Na mocy rozkazu Dowódcy A.K. nr. 406 z dnia 9 września 1944 roku kpt. "Hal" odznaczony został krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari V klasy.

Żołnierze kpt. „Hala” (a precyzyjnie bat. im. Sowińskiego) utrzymali do końca Powstania Warszawskiego 1944 r. magazyny (Makowskiego) browaru Haberbuscha i Schielego przy ul. Ceglanej . Kpt. „Hal” był autorem słynnej odezwy do Kozaków z 11 września 1944 r. (patrz załącznik nr 2)

20 września 1944 r. po utworzeniu Warszawskiego Korpusu AK do 5 października 1944 r. pełnił funkcję dowódcy Batalionu 15 pp. w 28 Dywizji Piechoty AK.

Po kapitulacji Powstania Warszawskiego, od 5 października 1944 r. do 17 października 1944 r. był jeńcem wojennym w obozie w Lamsdorfie.
Od 20 października 1944 r. do 14 maja 1945 r. przebywał w obozie jeńców wojennych Oflag VII A Murnau. Numer jeńca kpt. "Hala": 102.039.

Po oswobodzeniu przez wojska alianckie w 1945 roku, na polecenie płk. Tomaszewskiego w uzgodnieniu ze starszym obozu gen. Juliuszem Rómmlem,po 14 maja 1945 r. został skierowany, wraz z grupą 4-ech oficerów, do obozu przejściowego byłych żołnierzy Armii Krajowej w Monachium na funkcję Komendanta Obozu.Jego niezłomna postawa z Powstania Warszawskiego 1944 r.,odwaga, energia i zdolności organizacyjne, we współpracy z urzędami i dowództwem amerykańskim, pozwoliły na zaprowadzenie porządku w obozie, zorganizowanie właściwej opieki i pomocy przebywającym tam jeńcom wojennym, w większości żołnierzom AK.Wieść o przybyciu nowej ekipy do obozu w Monachium, pod komendą kpt. "Hala", spowodowała szybki wyjazd i ucieczkę wszelkiej maści szabrowników grasujących na tych terenach. (patrz załącznik nr 3)

Po 20-tym września 1945 r. powrócił do Polski. Początkowo przebywał na Dolnym Śląsku, gdzie organizował rzemiosło, cechy rzemieślnicze, sprawy zaopatrzenia i zbytu. Od 1948 r. przeszedł do Spółdzielczości Inwalidzkiej w Warszawie, jako jeden z jej współorganizatorów.

Aresztowany przez UB w 1949 r. przebywał ponad rok w areszcie śledczym bez aktu oskarżenia na Warszawskim Mokotowie.

Zmarł 18 października 1981 roku w Warszawie. Został pochowany na Wojskowym Cmentarzu Powązkowskim.

Załącznik nr 1

Dokument WIH III/44/15 k.141

Załącznik nr 2

Źródło : Powstanie Warszawskie 1944 w dokumentach z archiwum służb specjalnych Warszawa – Moskwa 2007 IPN Wkładka ilustracyjna nr. 95-96

Tłumaczenie na język Polski

Warszawa 11 IX 1944 r.

Bracia Słowianie!

Dla kogo i po co przelewacie krew?

Wiemy, że przeszliście do Niemców tylko po to, żeby nie umrzeć z głodu w obozach jenieckich.

Słuchajcie! Przyszedł czas decydujący, Albo żyć, albo umrzeć. Armia Sowiecka w każdej chwili może wejść do Warszawy. Otaczają Was ze wszystkich stron. Przecież Niemcy zostawią Was na pastwę bolszewików jako zdrajców. Pomożemy Wam, chcemy uratować Wam życie. Przejdźcie do nas z bronią. Broń musi być zawieszona z tyłu na plecach, ręce podniesione do góry, biała płachta.

Stanicznicy! (Kozacy?) Obiecujemy Wam uwolnienie. Dostaniecie wolność jak Wasz Hetman, który przyszedł do nas 2 dni temu. Załączamy tu list od niego. Nieprawdą jest, że zarzynamy naszych jeńców. To stare niemieckie kłamstwo. Oni Was okłamują. Zróbcie tak jak niektórzy z Was i przechodźcie na naszą stronę.

Stanicznicy! (Kozacy?) Tylko tym sposobem możecie wrócić na Swój Cichy Don, do waszych żon, dzieci. Przyszedł już czas i śmierć przeklętych faszystów nie ominie. Wiecie o tym.

Patrzcie! Niemcy już uciekają, a Was zmuszają do przelewu rosyjskiej krwi!

Stanicznicy – kozacy! Jeżeli pragniecie zobaczyć Cichy Don i Kubań – podajcie nam braterską dłoń i my Wam pomożemy.

Dowódca Odcinka

Hal

Załącznik nr 3

[...] Po tych nieudanych próbach D-two w Murnau doszło do przekonania, że tam trzeba wysłać z AK, lecz otoczonych opinią bojowej przeszłości powstańczej. Wytypowano więc 4 oficerów z AK i jednego zawodowego. Kierownictwo powierzono kpt. Wacławowi Stykowskiemu ps. „Hal”, wybitnemu obrońcy Woli i Śródmieścia, dając mu do pomocy kpt. Jerzego Kędzierskiego ps. Kalinowski obrońcy Reduty „Ratusz”, por. Argasińskiego i czwartego którego nazwiska nie pamiętam, gdyż zaraz po przybyciu do Monachium odłączył się dla poszukiwania swej rodziny. Nie pamiętam też nazwiska oficera zawodowego, którego znaliśmy z imienia - Adam, przydzielonego jako tłumacza. Grupa monachijska AK nie była jakimś elitarnym zespołem lecz tylko przeciętnym przekrojem ludu warszawskiego, gdzie obok ludzi dojrzałych reprezentujących zawody różnych specjalności była młodzież o spaczonej warunkami okupacyjnymi umysłowościach, lekkoduchów a nawet przyłączeni podczas wymarszu do niewoli pospolici przestępcy tu tzw. „rakieciarzami”.

Niewiadomo jakimi drogami dotarła wieść o nowym składzie ekipy do Monachium, jeszcze przed jej wysłaniem, dość, że nazwisko i pseudo kpt. „Hala” dobrze znanego światkowi przestępczemu z okresu Powstania, gdy żelazną ręką tępił przejawy rabunku, kilka grup „rakieciarzy” natychmiast ulotniła się z Monachium. [...]

Źródło: MPW, Relacja kpt. Jerzego Kędzierskiego „Kalinowskiego” z 1973 r., sygn. P/ 5655, s. 2 i 3

(1) Wg nagranej w roku 1980 relacji Wacława Stykowskiego
(2) Wg relacji Stanisława Lubańskiego por. „Wita”, który nie podaje przyczyn rozłamu.
(3) Stanisław Pietras POZ Polska Organizacja Zbrojna 1996 Warszawa s.112
(4) W książce P. Wojciechowskiego „ Organizacja POZ ...., mylnie podano nazwisko : Stanisław Statkiewicz za książką A. Borkiewicza pt „Powstanie Warszawskie 1944 r.”
(5) Nie jest znana dokładna data połączenia się rejonów.
(6) W umowie scaleniowej z AK była możliwość (prawo) zachowania tradycyjnych nazw jak np. batalion im. „Kilińskiego”, batalion im. „Łukasińskiego” itd.
(7) Jest to o tyle ważne że, niektórzy zarzucają kpt. „Halowi”, że uciekł z Woli nie meldując o tym fakcie nikomu . Dokument WIH III/44/15 k.141
(8) W języku wojskowym – oddelegowane.
(9) Żołnierze II bat. Grupy „Chrobry II” posiadali legitymację AK wystawione przez D-two Komendy Obwodu III - Wola, zaczynające się od nr 30. 000 lub 31.000 takie same jak żołnierze kpt. „Hala”. Kpt. „Hal” był okresowo przełożonym por./ kpt. „Lecha Grzybowskiego” W. Zagórskiego.
(10) Przebieg służby wojskowej spisany w kwestionariuszu dn. 14 maja 1945 r. po wyzwoleniu obozu w Murnau. S.P.P. Londyn
(11) Archiwum Zgrupowania Armii Krajowej "Chrobry II" ISBN 978-83-63755-92-8 pod redakcją Katarzyny Utrackiej oraz Izabeli Mrzygłód (tom I i II) tom I str. 75, str.202

Fot. Kapitan Hal (na pierwszym planie - 5 od lewej strony)